Królestwo Czech (czes. České království, niem. Königreich Böhmen, łać. Regnum Bohemiae) – historyczne państwo istniejące od momentu koronacji Wratysława II na króla Czech. Po jego śmierci Czechy znów stały się księstwem. Ponownie istniało królestwo w czasie panowania Władysława II. Od czasów Przemysła Ottokara I tytuł królewski był dziedziczny. Od 1356 r. król Czech był jednym z elektorów Rzeszy. Po wygaśnięciu dynastii Przemyślidów, w 1306 r. Czechy przeszły pod panowanie Luksemburgów, po których rządzili Habsburgowie, Jerzy z Podiebradów, Maciej Korwin i Jagiellonowie. Po bezpotomnej śmierci Ludwika II Jagiellończyka w 1526 r. Czechy dostały się pod panowanie Habsburgów. W 1741 r. królem Czech wybrano Karola Wittelsbacha. Od 1849 r. kraj koronny Cesarstwa Austrii, obejmujący obszar Czech właściwych. W wyniku rozpadu Austro-Węgier po I wojnie światowej Królestwo Czech weszło w skład Czechosłowacji.
Historia
W latach 1003–1212 Księstwo Czeskie było lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Pierwszym królem Czech dzięki poparciu cesarza Henryka IV został Wratysław II w roku 1085. W 1212 r. przyszły cesarz Fryderyk II Hohenstauf wydał w podzięce za otrzymaną pomoc od Przemysła I Złotą Bullę Sycylijską. Bulla podniosła pozycję Czech z lennika do uprzywilejowanego członka Cesarstwa Rzymskiego, przyznawała dziedziczny tytuł królewski książętom Czech i zmniejszała obowiązkowe posiłki wojskowe dostarczane przez Czechy do symbolicznej liczby trzystu zbrojnych. Cesarz, jako senior, zobowiązał się do udzielania inwestytury tylko takim władcom, którzy cieszyć się będą zaufaniem czeskiej szlachty, co pozwoliło na wykształcenie się monarchii elekcyjnej po wymarciu Przemyślidów.
Podczas panowania Przemysła Ottokara I (1197–1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom jego wnuk Przemysł Ottokar II rozszerzył swoje panowanie na obszar od obszaru historycznego Śląska poprzez Austrię po Słowenię. Doprowadziło to do konfliktu z Habsburgami, a sam Ottokar II zginął w bitwie na Morawskim Polu. Jego syn Wacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski, jednakże jego syn Wacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.
Dynastia Luksemburgów
Po śmierci Wacława II nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Cesarstwem Rzymskim, zażegnany dopiero małżeństwem córki Wacława II, Elżbiety z Janem Luksemburskim, synem cesarza Henryka VII. Na mocy układu w Trenczynie (1335) Polska zrzekła się praw do Śląska na rzecz Czech, a król czeski dziedzicznego prawa do tronu polskiego.
Syn i następca Jana Luksemburskiego, Karol IV został wybrany na cesarza rzymskiego (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi[1], która licząc 40 tys. mieszkańców stała się jednym z największych miast ówczesnej Europy. Jako stolica Cesarstwa Rzymskiego, Praga pełniła rolę jego centrum kulturalnego i intelektualnego. Rozpoczęto budowę Katedry św. Wita i mostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowane Nowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnej urbanistyki. Karol IV założył również Uniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej. Za jego panowania do Czech przyłączono Czeski Palatynat (1355–1401), Łużyce (1356–1635), Brandenburgię (1373–1415) oraz księstwa świdnickie i jaworskie (1392–1742).
W 1348 r. Karol IV ustanowił Koronę Czeską, w skład której wchodziły: Królestwo Czech, Margrabstwo Moraw, poszczególne księstwa śląskie oraz Ziemia Budziszyńska i Zgorzelecka, a z czasem także Dolne Łużyce i Marchia Brandenburska. Czeska korona świętego Wacława miała należeć do całego państwa i mogła być wyłącznie użyczana monarsze. Na mocy Złotej Bulli Karola IV król czeski stał się jednym z czterech dziedzicznych elektorów świeckich, dokonujących wyboru cesarza rzymskiego. Obok znajomości języka niemieckiego i włoskiego, Bulla zobowiązywała dziedzica elektora do znajomości języka czeskiego[2]. Dzięki staraniom Karola IV odnowiono słowiańską liturgię w klasztorze Emaus w Pradze, na co uzyskano specjalną zgodę papieża. Ponownie obok łacinki zaczęto używać głagolicę i język staro-cerkiewno-słowiański. Klasztor stał się prężnym ośrodkiem teologicznym, w którym nauki pobierali przyszli przywódcy husyccy, m.in. Jan Hus. Kres liturgii słowiańskiej położyły ok. 1430 r. wojny religijne.
Protestanckie Czechy
Wprowadzenie liturgii słowiańskiej oraz działalność Konrada Waldhausera, Jana Milicza i przede wszystkim Jana Husa utorowały drogę dla reformatorskiej działalności husytów, których główne postulaty wyrażono w artykułach praskich (prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego, przywrócenie komunii pod dwiema postaciami dla świeckich, odebrania duchowieństwu władzy świeckiej i sekularyzacja dóbr kościelnych oraz karanie za grzechy śmiertelne tylko przez władzę świecką). Podczas Soboru w Konstancji w 1414 r. Jan Hus został skazany na śmierć za herezję. Do procesu walnie przyczynili się hierarchowie katoliccy. Wieść o spaleniu Husa doprowadziła w Czechach do wybuchu rebelii husyckiej przeciw katolikom.
W 1420 r. Zygmunt Luksemburski został ukoronowany na króla czeskiego, jednak zmuszono go do ucieczki z Pragi. Wobec zaistniałej sytuacji papież razem z królem rzymskim ogłosili w latach 1420–1431 pięć wypraw krzyżowych przeciw heretyckim Czechom. Wszystkie krucjaty zostały zwyciężone przez wojska husyckie dowodzone przez Jana Żiżkę. Dopiero w 1436 r. na skutek ugodowej polityki kalikstynów, trzon wojsk husyckich niechętny negocjacjom z papiestwem i cesarzem (od 1433) Zygmuntem uległ rozbiciu. W tym samym roku zawarto kompaktaty praskie. W zamian za uznanie władzy papiestwa i praw Zygmunta do korony czeskiej kompaktaty zapewniały autonomię Kościoła husyckiego, możliwość odprawiania liturgii w języku czeskim i wybór arcybiskupa praskiego przez czeski sejm. Zygmunt zmarł w 1437 r., będąc ostatnim czeskim władcą z dynastii Luksemburgów.
W 1458 r. czeskie stany wybrały na króla Jerzego z Podiebradów, którego nie uznał Wrocław szukający wsparcie w kurii rzymskiej. Po odrzuceniu kompaktatów praskich przez papieża Piusa II (1462), Jerzy otwarcie opowiedział się za husytyzmem, stając się tym samym pierwszym monarchą europejskim, który odrzucił wiarę katolicką. Po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471, jego następcą na tronie czeskim został wybrany Władysław II Jagiellończyk, pierwszy Jagiellon na tronie czeskim.
Część husytów inspirując się naukami Piotra Chelczyckiego utworzyła w 1457 r. Jednotę Braci Czeskich, która kontynuowała reformatorskie tradycje. Bracia czescy odrzucali możliwość prowadzenia walki zbrojnej z katolikami, koncentrując się na działalności gospodarczej, oświatowej i naukowej. Z czasem zaczęli być zwalczani przez utrakwistów, którzy nazywali ich pogardliwie pikardami. Czescy radykalni protestanci zakładali liczne szkoły, drukarnie i popularyzowali czeskojęzyczną literaturę w celu udostępnienia jej szerokim masom społecznym. W wyniku tych zmian doszło w latach 1520–1620 do rozwoju czeskiego humanizmu i największego rozkwitu literatury czeskiej, która rozprzestrzeniła się szeroko poza stany duchowny i szlachecki.
Panowanie Habsburgów
W 1515 r. Jagiellonowie zawarli układ wiedeński z Habsburgami, dotyczący przyszłych małżeństw między Habsburgami i Jagiellonami. W 1516 r. na tronie zasiadł syn zmarłego Władysława II, Ludwik Jagiellończyk, który zginął bezpotomnie w 1526 r. To otworzyło drogę na tron Ferdynandowi I jako mężowi siostry Ludwika, Anny. Od tego czasu na tronie czeskim zasiadali niemal nieprzerwanie katoliccy Habsburgowie, choć do 1627 r. nie posiadali prawa do dziedziczenia tronu, gdyż każdy kandydat na króla musiał być najpierw zatwierdzany przez zgromadzenie stanów czeskich. Panowanie Habsburgów przyniosło Czechom ograniczenie przywilejów stanowych oraz swobód religijnych. W 1618 r. protestanci wyrzucili przez okna Zamku Praskiego dwóch namiestników nowego króla Ferdynanda II (defenestracja praska 1618). Wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzydziestoletniej (1618–1648).
Okres pobiałogórski
Konsekwencją klęski Czechów na Białej Górze w 1620 r. była przymusowa rekatolicyzacja kraju, likwidacja monarchii elekcyjnej i zaprowadzenie sterowanego z Wiednia absolutyzmu. Czechy w latach 1486-1706 nie należały do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, ale król Czech posiadał status elektora przy wyborze cesarza. Wraz z rekatolicyzacją doszło także do niemal całkowitej germanizacji szlachty i mieszczaństwa. Większość protestanckiej szlachty czeskiej emigrowała zagranicę, a jej majątki były konfiskowane. Wielu czeskich mieszczan przeszło na judaizm, będący wówczas jedyną legalną alternatywą wobec katolicyzmu. Dorobek kulturalny protestantów uległ w znacznej mierze zniszczeniu, palono protestanckie książki i dzieła sztuki. Na miejsce starej, protestanckiej szlachty czeskiej była osadzana nowa szlachta katolicka, w większości niemieckojęzyczna.
W 1635 r. za panowania Ferdynanda II utracono na rzecz Saksonii Łużyce, które już nigdy nie powróciły w skład Ziemi Korony Czeskiej. Na skutek trzech wojen śląskich (1740–1763) Habsburgowie stracili niemal cały Śląsk na rzecz Prus. Tym samym w granicach Korony Czeskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu śląskiego, tzw. Śląsk Austriacki.
W drugiej połowie XVII w. dochodzi do stabilizacji ekonomicznej, wzrostu gospodarczego i rozwoju budownictwa, szczególnie architektury barokowej. 2 kwietna 2017 królem został Jacek Kierach jako Jacek I
